1883 yılında Çorlu’ da dünyaya gelen Memduh Şevket ESENDAL, edebiyatımıza önemli eserler kazandırmış hikaye ve romancılarımızdandır. İttihat ve Terakki Cemiyeti’ nde müfettiş olarak başlayan siyasi hayatı, kısa süreli öğretmenlik deneyiminin dışında, politika ile iç içe geçmiş ve Elazığ milletvekili, Moskova ve Kabil büyükelçisi, CHP genel sekreteri, Bilecik milletvekili olarak devam etmiştir. 16 Mayıs 1952 yılında İstanbul’ da yaşamını yitiren yazar, 1934 yılında ilk romanını yayımlamış, çok sayıda hikayesi ölümünden sonra basılmıştır.
Ayaşlı ile Kiracıları Romanı’ nın Edebiyatımızdaki Yeri
Ayaşlı ile Kiracıları, yazarın yayımlanmış ilk kitabı ve en tanınmış romanıdır. Cumhuriyet Dönemi’ nin ilk yıllarını kapsaması bakımından Milli Edebiyatımızın önemli eserleri arasında sayılmaktadır. Dönemin Ankara’ sı ve siyasi yapısı ile insanlar arası ilişkilere ışık tutmakta, bu yönü ile sosyal bir roman niteliği taşımaktadır Bunun yanında Ayaşlı ile Kiracıları, sosyal bozulmalara, ahlaki çöküşlere, ahlaki bozulmaların bir virüs gibi yayılmalarına dikkat çeken kayda değer bir eserdir.
Ayaşlı ile Kiracıları Özeti
Romanın başkahramanı olan ve bizlere olayları anlatan kişi, gündüzleri bir bankada memurluk yapmakta ve Ayaşlı İbrahim Efendi’ nin apartman dairesinde kiraladığı bir odada kalmaktadır. Ayaşlı İbrahim Efendi, bir köy ağasının oğlu iken eşkıyalık, otelcilik, arzuhalcilik olmak üzere türlü işlerde bulunmuştur ve 1930’ lu yılların Ankara’sında dokuz odalı apartman dairesini kiralayarak, iki daireyi kendisi ve ailesi için ayırmış kalan daireleri ise kiraya vermiştir.
Romanın teması, bu dokuz odada kalan birbirlerinden çok farklı insanların nezdinde dönemin bürokratik ilişkilerine yönelik öz eleştiri yapmaktır. Bu öz eleştiride yazar, toplumsal buhranları, ahlaki yapının bozulmasını, göç kültürünü ve yeni kent hayatının yaşamımıza kattıklarını sorgular. Her biri farklı sınıflardan karşımıza çıkan ve aslında çok iyi kurgulanmış olan roman kahramanları, sosyolojik bir perspektifte ele alınırken aslında günümüzün bozulan ahlaki-sosyal düzenine de ışık tutulur.
Romanda bankacı olan memur bir anlatıcı ve Ayaşlı İbrahim Efendi dışında, eski konsolos Şefik Bey, eski bir çiftlik ağası olan Hasan Bey, problemli çocukları ile yaşayan Buhara’ lı Abdulkerim Bey ile karısı İffet Hanım, eskiden barlarda çalışan Faika ile onun kocası, geceleri kumar oynatan Turan Hanım ile kocası Haki Bey, yazarın doktor arkadaşı Fahri Bey belli başlı tiplerdir. Bu tiplerden Doktor Fahri ile Turan Hanım baskın kahramanlardır. Çünkü romanda geçen olaylar zincirinde gelişme bölümünde yazarımızın Turan Hanım ile ilişkisi ve doktor Fahri’ nin yazarı evlendirmeye yönelik isteği ön plandadır.
Odalarda kalan ve dönemin değişik tabakalarını temsil eden kahramanlar, Turan Hanım’ ın kumar masasında bir araya gelmeye başlar. Bu noktadan itibaren çatışmalı ve değer kavramını sorgulatan aynı zamanda da toplumsal ve ahlaki bir yozlaşmayı içten içe eleştiren ilişkiler yumağı sergilenir. Turan Hanım’ ın kumar davetleri merkezinde yayılan ve gittikçe ahlaki boyutlar kazanan ilişkilerde roman anlatıcısının Turan Hanım ile olan ilişkisi Turan Hanım’ ın apartmandan ayrılarak yeni bir hayata başlaması ile sonlanır. Bu noktadan sonra Hasan Bey’ in hastalanması üzerine köyden gelen kızı Selimiye ile anlatıcı arasındaki ilişki yeni olaylar zincirini başlatır.
Romanın sonuç bölümünde Turan Hanım’ ın daireden ayrılması üzerine, Ayaşlı’ nın dairesinde yaprak dökümleri olur. Kiracılar ölüm, ayrılık gibi sebeplerle bir bir Ayaşlı’ nın hayatından çıkar. Ahlaki zaafları ile işlenen kahramanların hayatları cinayet ya da hapis cezası gibi kötü sonlarla biter. Herkes bir yana dağılırken anlatıcı kahramanımız da Hasan Bey’ in ölümü üzerine kızı Selimiye ile evlenip Ankara’ dan ayrılır. Ayaşlı İbrahim Efendi, boş kalan daireden ayrılma kararı alır ve kocası tarafından terk edilen Faika ile beraber başka bir yere yerleşir. Roman Ayaşlı İbrahim Efendi’ nin ölümü ile son bulur.