Kemal Bilbaşar, 1919 yılında Çanakkale’ de doğar. Öğretmen kökenli yazarlarımız arasındadır. 1937-1961 yılları arasında 24 sene boyunca tarih öğretmenliği yapmıştır. Yaşadığı dönem itibari ile birçok oluşum ve geçiş sürecine tanıklık eden yazar, eserlerinde dönemin özelliklerini yansıtmış, ülkesinin sosyo-politik durumuna duyarsız kalmamıştır. Hikaye ve roman dalında ürünler veren edebiyatçımız, 21 Ocak 1983’ te İstanbul’ da hayatını kaybetmiştir.
Cemo Romanının Edebiyatımızdaki Yeri
1967 senesinde Türk Dili Roman Ödülü’ nü kazanan eser, aynı zamanda Bilbaşar’ ın en ünlü kitabıdır.Cemo romanı, toprak ağalığı ve köylü ikileminin perde arkasını gözler önüne seren değerli yapıtlarımız arasındadır. Bilbaşar bu romanda mülk kavgasının insanlar arasındaki ilişkilere nasıl zarar verdiği gerçeğini Kürt kızı Cemo ve etrafındakiler merkezinde işlemektedir.
Roman iki bölüme ayrılmaktadır. Birinci ve ikinci bölümde yaşananlar farklı bir anlatıcı perspeftifinden aktarılır. Birinci bölümde Cemo’ nun hayat hikayesini babası Cano’ dan dinleriz. İkinci bölümde ise toprak kavgası ekseninde tırmanan olaylar, Cemo’ nun eşi Memo’ nun ağzından aktarılır.
Cemo Romanının Özeti
Giriş-birinci Bölüm
Romanın ilk bölümünde anlatıcımız Cano’ nun hayat hikayesini öğreniriz. Cano, değirmencilik yapmaktadır. Çok iyi anlaştığı ve yanında çalıştığı ağasına teslim etmek üzere, bir başka ağayla evlendirileceği gün Kevi’ yi kaçırır. Fakat alıkoyduğu Kevi ile aralarında duygusal yakınlık olur. Bunun üzerine üç senelerini ağası ve Kevi’ nin babasından kaçarak dağlarda geçirirler. Bu sırada kızları Cemo dünyaya gelir.
İlerleyen dönemde Şeyh Sait isyanının çıkması üzerine, Cano isyanı bastırmak isteyen Şeyh Mahmut kafilesine katılır. Kevi ile kızları Cemo’ yu Şeyh Mahmut’ un konağında bırakır. Şeyh Sait isyanı bastırıldıktan sonra, karısı ve eşini almak için döndüğünde bir acıyla karşılaşır. Eşi Kevi, ikinci çocuğunu doğururken can vermiştir. Değirmenci Cano, kızını yanına alır, Şeyh Mahmut’ un köyünde değirmenciliğe başlar.
Günler geçer. Cemo büyür, serpilir ve çok güzel bir kız olur. Bir gün köyün nüfuslularından Sorikoğlu tarafından kaçırılmak istense de dövüş bildiği için kendini kurtarır. Baba Cano, kış vakti geldiğinde teke tek dövüşlerde, Cemo’ yu kim yenerse ona vereceğini duyurur. Cemo babasından dövüş dersleri almış, iyi bir savaşçı olarak yetişmiştir. Bu sebeple köyün delikanlılarından hiçbirisi, Sorikoğlu’ da dahil, Cemo’ yu yenemez. Fakat dövüşün sonlarında çıkagelen Çancı Memo, Cemo’ nun gönlü razı olunca dövüşsüz onunla evlenir.
Bu noktadan sonra, romanın gelişme bölümü başlar.
Gelişme ve Sonuç- İkinci Bölüm
Gelişme ve sonuç kısımlarını içeren ikinci bölümde olaylar Memo’ nun dilinden aktarılır. Merkezde yine Cemo olmakla birlikte, olayların ekseni toprak ağalarının zorbalıklarına kayar.
İkinci bölümde Memo’ yu daha yakından tanırız. Memo, küçükken yetim kalmış, dayısı tarafından büyütülmüştür. O sırada Senem’ e aşık olmuş, fakat nüfuslu bir ailenin oğlu olmayınca Senem’ e yar edilmemiştir. Askerden sonra dayısını kaybedince köyünden ayrılmıştır. Şeyh Mahmut’ un nüfusu altındaki köyde Cemo ile tanışmasına vesile kılan da işte bu ayrılıktır.
Memo ve Cemo evlenmelerini izleyen dönemde, Memo’ nun köyüne yerleşirler. Ancak burada Cemo, zor bir hayat yaşar. Köyün kadınları tarafından ötekileştirilir. Onlar Memo’ nun köyünde hayatlarını yaşaya dursunlar, Cano’ nun yaşadığı Şeyh mahmur’ un köyü Sorikoğlu’ na satılır. Ve Cano için zor günler başlar.
Memo, çan satmak için Dersim’ e doğru yola çıktığı bir gün Sorikoğlu tarafından pusuya düşürülüp ağır yaralanır. Dersimliler, ona sahip çıkar. Memo, Dersim’ de iyileşir hatta orada toprak sahibi olur, nüfus kazanmaya başlar. Dahası gençlik aşkı Senemle karşılaşır, bir çocukları olduğunu öğrenir. Bir süre Dersim’ de yaşadıktan sonra Cemo’ nun köyüne döner. Sorikoğlu’ nun köyü yakıp yıktığını ve kaçırdığı Cemo’ yu kaymakamla birlikte içki gecesinde oynatacağını öğrenir. O geceyi basar. Bu olaylar sırasında Cemo, Sorikoğlu’ nu dövüşmeye çağırır ve onu döve döve öldürür. Kaymakam’ da kaçmak isterken uçurumdan yuvarlanır. Romanın sonunda Cemo ve Memo, Dersim’ e dönerler.