Divânu Lügati’t-Türk isimli eseriyle bilinen meşhur Türk dil bilgini olan Kaşgarlı Mahmut Karahanlılar soyuna mensuptur. Kaşgarlı Mahmut’un doğum tarihi tam olarak bilinemese de bu tarihin 1025 olduğu tahmin edilmektedir.
Babası Barsaganlı bir bey olan Kaşgarlı, Türk kültürünün Araplara tanıtılmasında önemli bir rol oynadı. Türk illerini adım adım dolaşan Kaşgarlı Mahmut, çalışmalarında Türkçeyi resmi bir dil olarak kabul eden Karahanlı Devleti’nden de büyük bir destek almıştır. Türkçe’nin gelişip büyümesinde, Yusuf Has Hacip ile birlikte önemli hizmetler etmişlerdir.
“Kaşgarlı Mahmut” Edebiyatımızdaki Yeri
Kaşgarlı Mahmut’un edebiyatımızda sahip olduğu yer çok önemlidir. Çünkü o Türk dilinin gelişmesine çok büyük katkı sağlayan ve kendisini bu yola adamış olan birisidir.
Kaşgarlı Mahmut, günümüzden yüzlerce yıl önce Türk illerini tek tek dolaşıp gezmiş, Türklerin örf ve adetlerini görmüştür. Ayrıca Türkler arasında gezerken onların söylemiş oldukları şarkıları, türküleri, ata sözlerini, ağıtları ve destanlarını not etmiştir.
Bugün biz, kendi kültürümüz ve edebiyatımıza dair olan birçok şeyi Kaşgarlı Mahmut’un divanından öğrenmekteyiz. Kendisi ilk Türkçe sözlüğü yazdığı gibi Türkçenin ilk gramer kitabını da yazmıştır. Ancak gramer kitabı maalesef, henüz elimize ulaşmamıştır.
“Kaşgarlı Mahmut” Eserleri
Kaşgarlı Mahmut’un edebiyatımızdaki yerini öğrenmek için onun eserlerine ve bu eserlerin değerine bakmak herhalde yeterli olacaktır. Çünkü Kaşgarlı Mahmut’un iki tane çok önemli eseri vardır. Bunlardan birisi Divânu Lügati’t-Türk diğeri ise Kitâb-ı Cevâhirü’n-Nahvi Lûgati’t-Türk’tür.
Divanu Lugati’t-Türk: Bu eser ansiklopedik bir sözlüktür. İçerisinde yazıldığı dönemdeki Türk boyları ve bu boyların kullandıkları Türkçe arasındaki farklılıklar hakkında bilgiler vardır. Ayrıca bu kitapta o dönemde Türkler arasında kullanılan sözcükler hakkında detaylı bilgilere ulaşabiliriz. Kaşgarlı Mahmut bu eserini hazırlamak için yıllarca uğraşmıştır. Türk illerinde, Türkçe kelimeleri özenle toplamıştır.
Bize en eski Türkçe kelimelerimizi kitabında öğretmiştir. Bu kelimelerin hangi anlamlara geldiğini söylemiştir. Kelimeleri açıklarken yer yer edebi türlerden örnekler vermiştir. Biz bu sayede en eski destanlarımıza, türkülerimize, atasözlerimize ve ağıtlarımıza ulaşırız.
Ayrıca Mahmut, bu işi dini bir vecibe olarak görmüş ve Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed Mustafa’nın bir hadisine binaen bu kitabı yazdığını belirtmiştir.
Kitap-ı Cevâhirü’n-Nahvi Lûgati’t-Türk: Kaşgarlı Mahmut’un bu eseri, bir gramer kitabıdır. Dilimiz için paha biçilmez bir değere sahiptir. Ancak maalesef, bu kitap henüz elimize ulaşmamıştır. Kitabın nüshasını bulanlara çok büyük ödül vâd edilse de kitaba yine de ulaşılamamıştır.
